Stanisław Grochowiak

---

Życiorys

Podczas okupacji Stanisław Grochowiak przebywał w Warszawie. W trudnych czasach powstania warszawskiego ukrywał się ze swoją matką w piwnicach, próbując uchronić się przed niebezpieczeństwem. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Leszna, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej oraz do gimnazjum, które w dzisiejszych czasach znane jest jako I Liceum Ogólnokształcące. Po zdaniu matury podjął studia polonistyczne w Poznaniu, jednak po kilku tygodniach postanowił je przerwać. Po tym okresie osiedlił się we Wrocławiu, gdzie początkowo pracował w „Wrocławskim Tygodniku Katolickim”.

W 1955 roku Grochowiak przeniósł się do Warszawy, gdzie osiedlił się w dzielnicy Praga-Północ, przy ulicy Stalowej 2. Na początku swojej kariery zawodowej pracował w Instytucie Wydawniczym „Pax”, a następnie w redakcjach różnych czasopism, takich jak „Za i przeciw”, dwutygodnik „Współczesność”, tygodniki „Nowa Kultura” oraz „Kultura”, a także w „Poezji” i „Miesięczniku Literackim”. Należał do tzw. pokolenia „Współczesności”, a swój debiut literacki zaliczył w 1951 roku, publikując wiersze „Ave Maryja” oraz „Notuję deszcz” w piśmie „W oczach młodych”, które było dodatkiem do „Słowa Powszechnego”. W roku 1956 ukazał się jego pierwszy pełny tomik poezji, „Ballada rycerska”, który uznawany jest za jedno z najciekawszych debiutów literackich po zakończeniu okresu stalinizmu. Został on ciepło przyjęty przez krytyków literackich.

W tym samym roku 1956 Grochowiak opublikował także swoją pierwszą powieść, „Plebanię z magnoliami”. Kolejne lata to czas intensywnej pracy i twórczości, a w 1959 roku jego artykuł „Karabela zostanie na strychu” ukazał się we „Współczesności”, stanowiąc krytykę ideałów wychowawczych młodości, która przeszła przez doświadczenia „powstańcze, konspiracyjne oraz ułańskie”. Jego debiut dramatopisarski miał miejsce w 1961 roku. W wieku trzydziestu lat Grochowiak postanowił zaprzestać pisania prozy.

Śmierć Stanisława Grochowiaka nastąpiła w wyniku powikłań związanych z chorobą alkoholową. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze B35-1-6.

Charakter twórczości

Poezja

Stanisław Grochowiak przeszedł do historii polskiej poezji powojennej jako artysta, który nieustannie poszukiwał innowacyjnych form wyrazu literackiego, stawiając opór konwencjonalnym interpretacjom „piękna”. Jego prace klasyfikowane są jako reprezentujące nurt turpistyczny, a doskonałym przykładem tego podejścia jest wiersz zatytułowany Płonąca żyrafa. W kolejnych latach swojej kariery, twórca przesunął się w kierunku klasycyzmu, przyjmując zasady codzienności, przy czym jego buntownicza natura nie zniknęła, ale znalazła swoje ugruntowanie.

Charakterystyka poezji Grochowiaka wyróżnia się przede wszystkim głęboką wrażliwością na kolory. W jego utworach, za każdym razem, gdy pojawiały się barwy, miały one przypisane konkretne znaczenia. Kolor czarny często symbolizował śmierć lub żałobę, zieleń odnosiła się do rozkładu ciała, błękitne odcienie związane były z nieograniczonymi przestrzeniami, niebem oraz życiem, natomiast czerwień reprezentowała aktywność oraz witalność.

Proza

Prozatorska działalność Grochowiaka charakteryzowała się znaczną różnorodnością stylów. Jego debiutancka powieść, Plebania z magnoliami, mimo że powstała w okresie „odwilży”, nie uniknęła cech typowych dla powieści masowej. Opowieść ta koncentruje się na konfliktach klasowych w wiejskich rejonach Polski, a w centralnym punkcie konfliktu znajdują się zamożni kułacy oraz ideowi komuniści, na których tle klaruje się postać proboszcza Grzegorza.

Tytuł Lamentnice, będący zbiorem opowiadań, oferuje interesującą perspektywę epiki, przeważnie oscylującej wokół prozy „hłaskoidalnej”. W Balladzie rycerskiej Grochowiak zyskał renomę jako kreacjonista, jego postacie to w przeważającej mierze artyści lub niespokojne dusze, uwięzione w ciasnym, prowincjonalnym świecie, pragnące wyrwać się poza ograniczenia, jakie narzuca im rzeczywistość. Tacy właśnie bohaterowie ożywają na kartach Skolopendry, Mordu oraz Gordy.

W powieści Karabiny Grochowiak na nowo osadza duchownego, ukazując go tym razem jako osobę zdruzgotaną w wyniku wojny, pozbawioną wiary i pragnącą znaleźć ratunek w figurze biskupa. W narracji tej łatwo dostrzec wpływy egzystencjalizmu, gdzie postacie nie potrafią odnaleźć swojego miejsca w otaczającym świecie, pogrążone w lękach i obsesjach, dotknięte cieniem śmierci. Ostatnim istotnym dziełem autora jest Trismus, które przybiera formę refleksji na temat wojny z perspektywy Niemca. Historia opowiada o zarządcy obozu, którego młoda żona, początkowo zafascynowana charyzmą głównego bohatera, w miarę upływu czasu traci wiarę w słuszność nazistowskiej ideologii i celowość obozowej rzeczywistości.

Ważniejsze dzieła

Poezja

W dorobku Stanisława Grochowiaka wyróżnia się szereg utworów poetyckich, które ukazują jego unikalny styl i wrażliwość literacką. Wśród najbardziej znaczących dzieł należy wymienić:

• Ballada rycerska (1956),
• Menuet z pogrzebaczem(inne języki) (1958),
• Rozbieranie do snu (1959),
• Agresty (1963),
• Kanon (1965),
• Totentanz in Polen (1969) – poemat,
• Nie było lata (1969),
• Polowanie na cietrzewie (1972),
• Bilard (1975),
• Haiku-Images (1978),
• Allende (1974) – poemat,
• Wiersze nieznane i rozproszone (1996),
• Wiersze dla dzieci (2017),
• Wiersze zebrane (2017).

Opowiadania

W obszarze prozy Grochowiak również osiągnął znaczące sukcesy. Jego utwory opowiadaniowe, które zasługują na uwagę, to:

• Lamentnice (1958),
• Prozy (1996) – zawierająca niepublikowane utwory prozatorskie, dodatkowo powieść Trismus oraz opowiadania ze zbioru Lamentnice.

Powieści

W pisarskiej twórczości Grochowiaka znajdują się także powieści, które ukazują jego zdolności narracyjne oraz rozwój postaci. Wyróżniają się:

• Plebania z magnoliami (1956),
• Trismus (1963),
• Karabiny (1965).

Dramaty

Grochowiak pisał również dramaty, które pokazują jego talent do tworzenia dialogów i scen. Jego kluczowe dzieła w tej dziedzinie to:

• Szachy (1961),
• Partita na instrument drewniany (1962),
• Król IV (1963),
• Chłopcy (1964).

Baśnie

Wspomniany autor nie ograniczał się jedynie do literatury poważnej. Oto jego baśniowy utwór, który odznacza się oryginalnością:

• Żyjątko Biedajstwo i Ci inni (2009).

Ekranizacje

W kontekście twórczości Stanisława Grochowiaka, szczególne znaczenie mają jego filmowe adaptacje, które wzbogacają zarówno literaturę, jak i sztukę filmową. Ciekawym przykładem jest Księżyc, w reżyserii Stanisława Brejdyganta, który w umiejętny sposób przenosi poetycką wizję Grochowiaka na ekran.

Innym znaczącym dziełem jest Kaprysy Łazarza, zrealizowany przez Janusza Zaorskiego, który ukazuje unikalne interpretacje utworów pisarza. Adaptacje te pozwalają widzom zgłębić głębię emocji i myśli Grochowiaka w nowej formie.

Chłopcy, w reżyserii Ryszarda Bera, również stanowią niezwykle interesującą propozycję w filmowej twórczości opartej na jego pracach. Kolejną adaptacją jest Partita na instrument drewniany, która sięgnęła po osobliwości narzucone przez literacki styl autora, przedstawiając jego wyobrażenia z perspektywy wizualnej.

Ostatnim wymienionym dziełem jest Karabiny, w reżyserii Waldemara Podgórskiego, które dodatkowo uzupełnia twórczość filmową inspirującą się twórczością Grochowiaka.

Odznaczenia

W 1974 roku, z okazji jubileuszu Polski Ludowej, Stanisław Grochowiak został uhonorowany Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Upamiętnienie

W Lesznie, miasto, które pamięta o dokonaniach Stanisława Grochowiaka, można dostrzec wiele inicjatyw mających na celu jego upamiętnienie. Społeczność lokalna doceniła jego twórczość i przyczyniła się do tego, aby jego imię stało się integralną częścią kulturalnego pejzażu regionu.

• Miejska Biblioteka Publiczna w Lesznie w 1977 roku została uhonorowana imieniem tego wybitnego poety, co podkreśla znaczenie literatury w życiu społeczności lokalnej,
• W 1994 roku zainicjowano Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Stanisława Grochowiaka, który odbywa się co dwa lata, promując młodych twórców i ich pasję do pisania,
• Od 1977 roku jedna z ulic w Lesznie nosi imię poety, w ten sposób honorując jego pamięć w przestrzeni miejskiej,
• Ulice poświęcone Stanisławowi Grochowiakowi można znaleźć również w takich miastach jak Opole, Poznań, Warszawa i Wrocław, rozszerzając zasięg jego dziedzictwa,
• W dniu 10 października 2015 roku, przy ulicy Narutowicza 64 w Lesznie, odsłonięto mural przedstawiający Stanisława Grochowiaka, co jest doskonałym przykładem sztuki publicznej oddającej hołd wielkim twórcom,
• Na Placu Metziga w Lesznie stoi pomnik Stanisława Grochowiaka, będący miejscem refleksji oraz upamiętnienia jego twórczości.

---

Oceń: Stanisław Grochowiak

---