Jan Jakub Benni, urodzony 25 lutego 1800 roku w Lesznie, na stałe zapisał się w historii jako postać niezwykle istotna. Jego życie zakończyło się 23 stycznia 1863 roku w Tomaszowie Mazowieckim.
Był pastorem ewangelickim, co świadczy o jego zaangażowaniu w sprawy duchowe oraz charyzmatycznym wpływie na społeczność. Jego pasje obejmowały także teologię oraz hebraistykę, co łączyło się z pogłębianiem wiedzy na temat języków biblijnych oraz kultury bliskowschodniej.
Dodatkowo, Benni był aktywnym działaczem społecznym, co wskazuje na jego oddanie i chęć poprawy warunków życia w swojej społeczności.
Rodzina
Jan Jakub Benni był znaną postacią w historii Polski. Urodził się jako syn Michała Piczpacza Benniego, który pełnił funkcję tłumacza przysięgłego w Lesznie, oraz Racheli z Bürgelowów. W dniu 19 stycznia 1829 roku poślubił Marię Annę White, Angielkę, która miała wówczas 29 lat. Maria była córką Arthura White’a, obywatela brytyjskiego, oraz Ludwiki z Harriotów.
Jan Jakub Benni i Maria Anna mieli razem pięcioro dzieci. Wśród nich były dwie córki: Anna Amalia oraz Maria Rachelą, a także trzech synów: Fryderyk Emanuel Herman (1834-1900), Artur Wilhelm (1839-1867) oraz Karol Abraham Henryk (1843-1916), który był warszawskim laryngologiem oraz brał udział w powstaniu styczniowym.
Edukacja
W latach 1816–1817 Jan Jakub Benni był uczniem liceum w Warszawie. Następnie kontynuował edukację w Gimnazjum Fryderyka Wilhelma, które znajduje się w Berlinie. W latach 1823-1826 ukończył studia teologiczne na Uniwersytecie Królewieckim w Prusach.
Dnia 31 października 1827 r. Benni otrzymał ordynację na pastora. Dzięki uzyskaniu pozwolenia od Konsystorza Generalnego Wyznań Ewangelickich w Królestwie Polskim, mógł wygłaszać kazania o charakterze misyjnym oraz głosić ewangelię wśród społeczności żydowskiej.
Swoją pracę duszpasterską rozpoczął w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie pełnił funkcję proboszcza od 1827 do 1833 roku. W tym samym czasie rozpoczął współpracę z Misjonarzami Angielskimi, którzy aktywnie działały na polskich ziemiach, propagując chrystianizację wśród Żydów.
Organizator pierwszej parafii ewangelickiej w Tomaszowie Mazowieckim
W około roku 1828 Jan Jakub Benni podjął ważne działania na rzecz społeczności ewangelickiej w Tomaszowie Mazowieckim. Jego starania były zorientowane na budowę kościoła, która miała miejsce w 1829 roku, oraz na stworzenie plebanii w 1833 roku. Przyczynił się również do utworzenia nowej parafii ewangelicko-augsburskiej.
21 kwietnia 1833 roku Benni został pierwszym stałym proboszczem nowo powołanej Parafii Ewangelickiej w Tomaszowie Mazowieckim. Pełnił tę funkcję przez trzy dekady, z krótki przerwą w 1837 roku, kiedy to przez osiem miesięcy pracował wśród ewangelików w Lublinie, niosąc wsparcie duchowe podczas epidemii cholery oraz współdziałając z Misjonarzami Angielskimi. Po zakończeniu misji w Lublinie, Benni wrócił do Tomaszowa Mazowieckiego.
W latach 1843–1844 Benni był również zaangażowany w organizację nowej parafii „Wielka Wola”, gdzie stworzył domy modlitwy oraz szkoły kantorackie w odległości od 10 do 30 km od Tomaszowa. Był aktywny na rzecz parafian w Przedborzu oraz kilku innych miejscowościach, które znajdowały się nawet 80 km od Tomaszowa aż do roku 1852.
Jan Jakub Benni mieszkał wraz z rodziną w budynku usytuowanym na północnej pierzei Rynku św. Józefa nr 6, dzisiaj znanym jako Plac Kościuszki 22. Był wszechstronnie wykształconym człowiekiem, doskonale posługiwał się takimi językami jak polski, rosyjski, niemiecki, francuski oraz angielski.
Działalność społeczna
Jan Jakub Benni był osobą, która aktywnie sprzeciwiała się zatrudnianiu dzieci w fabrykach. Jego zaangażowanie w potrzebę podstawowego wykształcenia, obejmującego umiejętności takie jak czytanie, pisanie oraz rachowanie, zyskało znaczące wsparcie w ewangelickim środowisku. W 1833 roku, z jego inspiracji, powstała szkoła ewangelicka przy parafii, która była osobnym podmiotem w porównaniu do dotychczasowej wielonarodowościowej szkoły elementarnej, założonej w 1822 roku. Szkoła ta odegrała kluczową rolę w edukacji lokalnej społeczności w Tomaszowie Mazowieckim.
Pastor Benni poświęcał wiele czasu na nauczanie młodzieży oraz propagowanie ewangelii wśród mieszkańców różnych narodowości – zarówno niemieckiej, polskiej, jak i żydowskiej. W 1851 roku z jego inicjatywy powstał specjalny program opieki dla sierot, co wskazuje na jego zaangażowanie w poprawę losu najsłabszych członków społeczności. Równocześnie, zwracał uwagę na aspekt higieny, co było szczególnie istotne w obliczu powracających epidemii cholery oraz tyfusu.
Po epidemii cholery, która miała miejsce w 1852 roku i spowodowała wiele zgonów, którym nie uniknął m.in. ówczesny prezydent miasta, Józef Szlifirski, Benni apelował do władz o zwiększenie funduszy na służbę zdrowia. W lipcu 1853 r. na jego polecenie do Tomaszowa sprowadzono lekarza miejskiego, Samuela Fliegela, znanego żydowskiego protestanta, którego Benni poznał w 1838 roku w Lublinie. Dzięki tym działaniom pastor Benni znacząco wpłynął na religijne, kulturalne oraz edukacyjne życie w Tomaszowie Mazowieckim.
Jego synowie, wychowani w duchu patriotyzmu, angażowali się i należeli do elity intelektualnej polskiego społeczeństwa, kontynuując więc dziedzictwo ich ojca oraz jego wartości.
Opinie o Janie Jakubie Bennim
Polski powieściopisarz Teodor Tripplin, który wielokrotnie przybywał do Tomaszowa Mazowieckiego w drugiej połowie XIX wieku, pierwszy raz w grudniu 1849 roku, pozostawił zachwycający opis rodziny Bennich. Odnotował w swoich wspomnieniach:
Tomaszów [w]bił mi się w pamięć niezatartemi ślady: poznałem w nim uczonego pastora B….., jego żonę Angielkę i dzieci wychowane po angielsku w kraju naszym, którego narodowość szczerze pokochali. Zdrowie, piękność, roztropność, hart ducha i znakomite ukształcenie, oto dary, które i w naszym kraju przyswoić sobie można dobrém wychowaniem i to bardzo małym kosztem. Wszystko w tym domu tchnęło rozumem, szczęściem i dobrym humorem. Dzieci obce, pobierające w nim naukę, czarowały mnie świeżością cery, nadobnością w ruchach i bystrością pojęcia, a każde mówiło biegle kilkoma językami, polskim zaś doborowo. Wszystko to zdobyte bez wysilenia, bez dręczenia, tylko tą ciągłą a bawiącą nauką, któréj tajemnicę posiadają tylko prawdziwie na pedagogów stworzeni ludzie. Pedagog niezamiłowany w swém trudném a zacném posłannictwie, pedagog lubiący się bawić po za domem a zawsze zasępiony w obecności swych uczniów, odstręcza ich od nauki, a nigdy nie jest w stanie przyciągnąć ich do niéj. Od chwili piérwszego mego pobytu w Tomaszowie, w ciągłych pozostawałem stosunkach z miłą rodziną Pastora B….. i chwile te pośród niéj spędzone liczę do najpiękniejszych.
W ocenie Leopolda Otto, Jan Jakub Benni był „jednym z najlepiej wykształconych teologów ewangelickich w Polsce. Był to człowiek ogromnej wiedzy, który nieustannie podążał za rozwojem teologii, ale równocześnie zachowywał niewzruszoną prawowierność. Teolog głębokiej wiary, mimo swojej erudycji, ani na chwilę nie zboczył od zasad Kościoła – a jego godłem była: Pismo Święte i Księgi symboliczne Kościoła naszego”.
Pogrzeb
Jan Jakub Benni zmarł 23 stycznia 1863 roku w Tomaszowie Mazowieckim, po długotrwałej i ciężkiej chorobie.
Został pochowany na miejscowym cmentarzu ewangelickim.
Przypisy
- „Zwiastun Ewangeliczny” 1, 1863, nr 3, s. 48.
- T. Tripplin, Wycieczki lekarza Polaka po własnym kraju, t. 3, Wilno 1858, s. 36-37.
Pozostali ludzie w kategorii "Duchowieństwo i religia":
Cwi Hirsz Kaliszer | Jan Glapiak | Albert Steuer | Karol Bogumił Diehl | Ludwik Wciórka | Karol Gotfryd Woide | Leo Baeck | Nicolaus Arnoldi | Salomon EgerOceń: Jan Jakub Benni